• IPP: Jak wygląda stan klimatu w Małopolsce?  

Zmiany klimatu są obecnie jednym z istotnych zagrożeń środowiskowych, społecznych i ekonomicznych. Postępujące zmiany klimatu i związane z nimi negatywne skutki, są odczuwalne już dziś w Małopolsce. Ekstremalne zjawiska pogodowe w postaci fal upałów, susz, powodzi, braku wody pitnej (przeznaczonej do spożycia oraz na cele gospodarcze), gwałtownych ulew, trąb powietrznych itp. – mają coraz większy wpływ na środowisko, gospodarkę oraz zdrowie i życie mieszkańców Małopolski.  

Do głównych źródeł emisji gazów cieplarnianych (które są głównym źródłem postępujących zmian klimatu w Małopolsce) należą: spalanie paliw kopalnych (węgiel, ropa i gaz) na potrzeby wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej oraz coraz częściej chłodu, transportu, przemysłu i gospodarstw domowych (88,21%), rolnictwo oraz użytkowanie gruntów (7,60%) i składowiska odpadów (4,19%). Tylko w roku 2018 emisja gazów cieplarnianych w regionie wyniosła ponad 24 Mt eq. CO2.  

Odpowiedzią na wyzwania, przed którymi staje dziś Małopolska, zarówno w zakresie przeciwdziałania, jak i konieczności adaptacji do negatywnych skutków postępujących zmian klimatu, jest Regionalny Plan Działań dla Klimatu i Energii dla województwa małopolskiego. Dokument przedstawia stan aktualny oraz wskazuje kierunki działań w perspektywie do roku 2030 i 2050.  

• IPP: Jakie są największe wyzwania w związku ze staraniami o poprawę stanu klimatu w Małopolsce? 

Małopolska już dziś boryka się z wieloma problemami, których bezpośrednią przyczyną są postępujące zmiany klimatu. Wspomniane już fale upałów i ich kontynuacja w postaci nawałnic i gwałtownych zjawisk pogodowych – to realne zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców. Zerwane mosty, uszkodzone drogi, szlaki turystyczna, zalane domy, połamane drzewa – to tylko wycinek krajobrazu Małopolski z lipca 2021. Coraz częściej mamy również do czynienia z występującą suszą hydrologiczną powodującą straty w produkcji rolnej oraz pojawiającymi się trąbami powietrznymi powodującymi straty infrastrukturalne (jak ta w czerwcu w okolicach Nowego Sącza). 

W obliczu wyzwań przed którymi staje dziś Małopolska, tymi największymi są: 

1. edukacja i wzrost świadomości mieszkańców nt. odpowiedzialności człowieka za kryzys klimatyczny i konieczności podjęcia natychmiastowych działań w tym zakresie, 
2. transformacja energetyczna i zrównoważone korzystanie z zasobów naturalnych oraz energii. Konieczny jest nacisk na energooszczędność, zmniejszone zużycie energii i ograniczone zużycie wody, stosowanie instalacji OZE oraz wymiana niskosprawnych urządzeń grzewczych,  
3. zrównoważony transport – rozwój transportu nisko- i zeroemisyjnego oraz poprawa infrastruktury pieszej i rowerowej, 
4. przygotowanie infrastruktury do gwałtownych i niespotykanych zjawisk pogodowych. 

Odpowiedzią na realizację wspomnianych wyzwań jest realizowany przez Województwo małopolskie projekt zintegrowany LIFE EKOMAŁOPOLSKA „Wdrażanie Regionalnego Planu Działań dla Klimatu i Energii dla województwa małopolskiego”, którego celem jest pełne wdrożenie działań określonych w wymienionym dokumencie, jak również w Krajowym Planie Działań na rzecz Energii i Klimatu oraz Europejskim Zielonym Ładzie.   

• IPP: Na jakim etapie realizacji jest Regionalny Plan Działań dla Klimatu i Energii, jakie są jego efekty? 

Regionalny Plan Działań dla Klimatu i Energii został przyjęty przez Zarząd Województwa Małopolskiego 18 lutego 2020 r. Przyjęty dokument to odpowiedź Małopolski na wyznaczone cele polityki klimatyczno–energetycznej do 2030 r. To m.in.: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych oraz poprawa efektywności energetycznej.  

Realizacja działań zdefiniowanych w Regionalnym Planie…. jest jeszcze na początkowym etapie, jednak pierwsze efekty są już za nami. Dzięki temu dokumentowi udało się nam pozyskać ponad 16 mln EUR na wdrożenie projektu LIFE EKOMAŁOPOLSKA, w ramach, którego w 21 małopolskich powiatach zatrudnieni zostali doradcy ds. klimatu i środowiska pełniący funkcję lokalnych centrów kompetencji i pozyskujących środki na realne inwestycje. Tylko w 2021 r. doradcy ds. klimatu i środowiska przygotowali i złożyli ponad 170 wniosków o dofinansowanie dla mieszkańców lub podmiotów gospodarczych na ponad 150 tys. zł oraz 1 projekt za ponad 2,5 mln zł. Dodatkowo zorganizowali blisko 40 spotkań (gminy, księża, leśnicy, dyrektorzy szkół) dla ponad 500 osób, 8 wydarzeń związanych z ochroną klimatu, w których uczestniczyło ponad 3,6 tys. osób, 3 spotkania w szkołach, w których uczestniczyło blisko 100 osób oraz 3 lokalne kampanie informacyjno-edukacyjne dla ponad 8 tys. osób.  

W 2021 udało się nam zainicjować akcję #drzewo dla klimatu, której celem jest wzrost powierzchni zielonych w całej Małopolsce, a do której chętnie włączają się mieszkańcy. Akcja, która chociaż rozpoczęta w 2021, będzie bardzo intensywnie kontynuowana w kolejnych latach. Przygotowywana jest obecnie pierwsza regionalna kampania uświadamiająca i zachęcająca mieszkańców do podejmowania indywidualnych działań w zakresie klimatu. Liczymy na to, iż wzrost świadomości mieszkańców przełoży się na realne inwestycje.  

• IPP: Jakie postępy w osiąganiu neutralności klimatycznej w Małopolsce odnotowano w ostatnim czasie? 

Trudno mówić o efektach w osiąganiu neutralności klimatycznej w Małopolsce, gdyż zgodnie z Regionalnym Planem Działań, dążymy do jej osiągnięcia do roku 2050. Obecnie skupiamy się na realizacji celów do roku 2030, czyli redukcji emisji gazów cieplarnianych, poprzez wzrost wykorzystania potencjału ze źródeł odnawialnych i poprawę efektywności energetycznej. Tak jak trudno jest mówić o znaczącej redukcji emisji gazów cieplarnianych, to z roku na rok obserwujemy wzrost liczby instalacji OZE. W ostatnich latach największym zainteresowaniem cieszyły się instalacje fotowoltaiczne. Szacuje się, że w województwie małopolskim na koniec 2020 roku funkcjonowało blisko 50 tys. instalacji fotowoltaicznych (o łącznej mocy zainstalowanej ponad 300 MW). Łącznie szacuje się, że liczba wszystkich instalacji OZE w Małopolsce to ponad 70 tys. Dalszy rozwój instalacji OZE będzie zależał od dostępności źródeł dofinansowania. W tym zakresie liczymy na środki przyszłej perspektywy finansowej (RPO 2021-2027), Krajowego Planu Odbudowy, Funduszu Europejskiego na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko na lata 2021-2027 oraz Funduszu Modernizacyjnego.  

• IPP: Jakie są przykłady realizowanych programów oraz stopień ich skuteczności? 

Wsparcie działań na rzecz klimatu jest zapewniane ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego. Tylko w latach 2014-2020 na rozwój instalacji OZE przeznaczonych zostało blisko 50 mln EUR, poprawę efektywności energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym blisko 120 mln EUR, a zrównoważony transport ponad 200 mln EUR. Ponad 15 mln EUR zostało przeznaczonych na wsparcie działań w zakresie adaptacji do zmian klimatu, 20 mln EUR na rozwój systemów gospodarki odpadami i ponad 10 mln EUR na przeciwdziałanie klęskom żywiołowym.  

Zarząd Województwa Małopolskiego udziela również pomocy finansowej dla gmin na zadania polegające na racjonalnym gospodarowaniu wodami opadowymi. Na ten cel w ramach „Małopolskiej deszczówki” przeznaczony został budżet w wysokości 450 tys. zł. W ramach naboru w 2020 r. z tych środków skorzystało 10 gmin na kwotę 236 tys. zł, w 2021 jak dotąd 4 na kwotę 66,4 tys. zł. 

Małopolski gminy i powiaty, jak również mieszkańcy coraz chętniej sięgają po środki na działania, czy to OZE, czy np. zagospodarowania wód opadowych. Aby prowadzić działania w zakresie szeroko rozumianego klimatu, konieczna jest dostępność środków, które pozwolą na realne inwestycje. Zauważając jednak z jak dużą skalą wyzwać przyjdzie się nam zmierzyć, jest ich ciągle za mało.  

Dziękuję za rozmowę. 

Rozmawiała Aleksandra Prusak.