Obecnie na obszarze Gminy Miejskiej  Kraków działa „Program rozwoju odnawialnych źródeł energii”, w ramach którego można uzyskać dotacje na instalacje OZE (pompy ciepła, panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne) w budynkach i lokalach mieszkalnych.

Interesująca może się okazać oferta Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. W ramach wsparcia wspólnoty mieszkaniowe i spółdzielnie mieszkaniowe mają szanse uzyskać preferencyjne oprocentowanych pożyczek na montaż instalacji OZE w tym paneli fotowoltaicznych. Jednocześnie istnieje możliwość umorzenia pożyczonego kapitału zgodnie z obowiązującymi zasadami finansowania zadań ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Oferowane pożyczki są wolne od opłat i prowizji. Bank Gospodarstwa Krajowego ułatwia  skorzystanie przez wspólnoty mieszkaniowe i spółdzielnie mieszkaniowe z premii termomodernizacyjnej. Przysługuje ona inwestorowi z tytułu realizacji przedsięwzięcia termomodernizacyjnego i stanowi spłatę zaciągniętego przez niego kredytu Wysokość dofinansowania może wynieść 21% kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego w sytuacji dodatkowego montażu mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii.

W ramach oferowanych przez Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego pożyczek można ubiegać się o wsparcie przy montażu instalacji OZE, w tym instalacji fotowoltaicznych. Oferowana pomoc dotyczy pożyczek dla wspólnot mieszkaniowych na remonty lub inwestycje, a także wspólnot mieszkaniowych, spółdzielni mieszkaniowych na poprawę efektywności energetycznej budynków z możliwością zastosowania odnawialnych źródeł energii, przy czym w tym przypadku wymagane jest wykonanie audytu energetycznego, na podstawie którego jest weryfikowane m.in. zmniejszenie zapotrzebowania na energię końcową.

Warto dodać, że w przypadku realizacji różnych inwestycji spółdzielnie mieszkaniowe oraz wspólnoty mieszkaniowe mają możliwość skorzystania z realizacji prac w formule ESCO. To model zarządzania energią oparty o przekazanie części kompetencji w tym zakresie do wyspecjalizowanego przedsiębiorstwa – ESCO. W uproszczeniu firma ESCO uczestniczy finansowo w realizacji prac, a jej wynagrodzeniem jest udział w wygenerowanych oszczędnościach.

W Urzędzie Miasta Krakowa, w strukturach Wydziału Strategii, Planowania i Monitorowania Inwestycji, funkcjonuje Referat Funduszy Europejskich, którego podstawowym celem jest skuteczna koordynacja procesu pozyskiwania i wykorzystywania środków unijnych na realizację projektów zarówno inwestycyjnych jak i nieinwestycyjnych, których beneficjentem jest Gmina Miejska Kraków

Obecnie nie ma możliwości dofinansowania budowy nowych budynków energooszczędnych ze środków Unii Europejskiej.

Aktualnie w ramach programów priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 2021 planowany jest nabór ciągły wniosków do programu Dobra jakość powietrza – Budownictwo Energooszczędne. Część 2) PUSZCZYK – Niskoemisyjne budynki użyteczności publicznej.

Energia geotermalna (energia geotermiczna, geotermia) to  energia cieplna skał, wody i gruntu zgromadzona pod powierzchnią Ziemi. Geotermia dzieli się na głęboką i płytką. Pracujące w Polsce systemy  geotermii głębokiej wykorzystują temperaturę wody 60-90 stopni Celsjusza (Uniejów, Poddębice, Podhale), ale należy zaznaczyć, że instalacje wykorzystujące temperaturę wody około 30 stopni Celsjusza są interesujące pod kątem ekonomicznym i ekologicznym.

Z perspektywy naszego miasta bardzo ważne jest studium przygotowane przez badaczy z Akademii Górniczo-Hutniczej, które dotyczy wykorzystania potencjału geotermii na terenie Krakowa. Obecnie w MPEC SA wdrażany jest program wykorzystania pomp ciepła na cele energetyczne, jako uzupełnienie systemu ciepłowniczego miasta.

W wydawanych decyzjach o ustaleniu warunków zabudowy (WZ), z uwagi na brak odpowiednich przepisów, nie jest możliwe formułowanie warunków nakładających na inwestora obowiązku  korzystania z instalacji fotowoltaicznych. Z tego powodu wymogi w tym zakresie nie są w nich umieszczane.

Z przepisów Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i innych przepisów odrębnych nie wynika możliwość stosowania w decyzjach WZ nakazów instalacji urządzeń fotowoltaicznych dla zabudowy. Przed wydaniem decyzji pozwolenia na budowę organ jest związany art. 35 ustawy prawo budowlane, dlatego sprawdza zgodność projektowanych inwestycji z zapisami obowiązującymi w miejscowych planów lub w decyzji WZ. Jeżeli zapisy tych dokumentów nie zawierają nakazów lub wymogów realizacji instalacji fotowoltaicznych, organ nie ma podstaw do kwestionowania innych rozwiązań projektowych oraz żądania konkretnych technologii.

Wymagania dotyczące  izolacyjności cieplnej budynków i oszczędności energii regulowane są na poziomie krajowym w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Zarząd Budynków Komunalnych w Krakowie (ZBK) prowadzi liczne działania w obszarze ochrony klimatu, a zwłaszcza w kwestii poprawy efektywności energetycznej zarządzanych  budynków. W ostatnich latach przeprowadzono m.in. termomodernizację 33 budynków przychodni zdrowia. Kwestie te zostały obszernie omówione podczas drugiego spotkania Krakowskiego Panelu Klimatycznego.

Przy realizacji projektów w zakresie poprawy wydajności energetycznej budynków ZBK współpracuje z krakowskimi uczelniami oraz specjalistycznymi firmami oferującymi nowoczesne technologie w zakresie oszczędności energii. Deklaruje także gotowość podjęcia rozmów z każdą organizacją NGO, posiadającą odpowiednie zaplecze merytoryczne, która zgłosi zainteresowanie taką współpracą. Wybór wykonawców i ekspertów jest zawsze uzależniony od ich wiedzy i doświadczenia niezbędnego do należytego wykonania projektu.

Miejskie Centrum Obsługi Oświaty w Krakowie (MCOO) także prowadzi działania w obszarze
ochrony klimatu i neutralności klimatycznej,  zwłaszcza w obszarze poprawy efektywności energetycznej budynków oświatowych. W latach 2004–2020 przeprowadzono m.in. termomodernizację  111 obiektów.

Pracownicy ZBK i MCOO posiadają wymaganą wiedzę i kwalifikacje branżowe. Mają także świadomość skutków zmian klimatycznych oraz konieczności podejmowania szybkich a zarazem skutecznych działań, co wpływa na ich wysoką motywację do wykonywania codziennych obowiązków.

Pytanie jest złożone i wymaga poruszenia kilku kwestii.

Strategia Rozwoju Krakowa

Działania podejmowane obecnie przez Miasto opierają się na Strategii Rozwoju Krakowa „Tu chcę żyć. Kraków 2030”. Wyznaczono w niej podstawowe kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego, dlatego jest ona kluczowa w wielu aspektach. Dokument jest efektem partycypacyjnego procesu, który rozpoczął się w 2013 roku. W pracach nad nim uczestniczyli przedstawiciele i przedstawicielki społeczności Krakowa, w tym m.in.: aktywiści, naukowcy, przedsiębiorcy, eksperci. Podczas debat, warsztatów, konferencji, hackathonu czy za pomocą ankiety internetowej dzielili się oni swoimi pomysłami na poprawę funkcjonowania miasta. Istotnym elementem realizacji tej strategii jest proces sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w Krakowie, które stanowią prawo miejscowe i określają przeznaczenie nieruchomości oraz czy dany teren może być zabudowany i w jaki sposób. W strategii wskazano również tereny zieleni, tereny rolnicze, które nie mogą być zabudowywane. By ograniczyć możliwość zabudowy części Krakowa w sprzeczności z wyznaczoną polityką miasta konieczne jest objęcie jak największej jego części miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Od 11 marca 2021 roku obowiązuje 218 planów miejscowych (69,5% powierzchni Krakowa). Od 7 kwietnia 2021 roku na wejście w życie oczekują 3 plany, a sporządzanych jest 66 planów miejscowych.

Korytarze przewietrzania miasta

Wspomniane „przewietrzanie”, które ma przyczyniać się do obniżenia stężeń niepożądanych substancji jest nierozerwalnie związane z sytuacją atmosferyczną oraz ukształtowaniem terenu. Należy jednak dążyć do zwiększenia obszarów zieleni ochronnej w miastach zapewniającej wymianę powietrza w obszarach gęstej zabudowy, np. wprowadzanie gatunków drzew i krzewów mających właściwości poprawiające jakość powietrza, wychwytujące zanieczyszczenia pyłowe. Do roślin takich należą między innymi: wierzbowate, klonowate, oliwkowate oraz różowate. Istotne jest zwiększanie powierzchni zielonej infrastruktury miejskiej stanowiącej naturalną barierę i ochronę przed zanieczyszczeniem powietrza. Do elementów takiej infrastruktury należą: place miejskie, tarasy, dziedzińce i patia, których powierzchnia biologicznie czynna przekracza powierzchnię utwardzoną, tereny zielone, porośnięte zielenią dachy, mury czy ekrany akustyczne. W odniesieniu do błękitno-zielone infrastruktury warto również dodać, że zgodnie z informacją Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie żaden z parków nie zmienił swojego przeznaczenia.

Warunki zabudowy

Pozwolenie na budowę wydaje się na wniosek osoby posiadającej tytuł prawny do terenu – w obowiązującym porządku prawnym każdy ma prawo do zagospodarowania własnego terenu pod warunkiem, że planowana inwestycja jest zgodna z  warunkami zabudowy (określonymi w planie miejscowym bądź w decyzji o warunkach zabudowy) oraz spełnia przepisy techniczno-budowlane. Przed wydaniem decyzji pozwolenia na budowę organ każdorazowo sprawdza spełnienie wszelkich uwarunkowań dotyczących inwestycji. Jeżeli projektowana inwestycja jest zgodna z obowiązującymi przepisami prawa,  organ właściwy do wydania pozwolenia na budowę zobowiązany jest  do wydania takiej decyzji. Za  prawidłowe i zgodne z obowiązującymi przepisami prawa zaprojektowanie obiektu, odpowiada w pełni projektant inwestycji.

Retencja w obszarze miejskim

Nie da się odwrócić postępującego procesu urbanizacji miasta. Podejmowanie działań związanych z przywróceniem utraconej retencji w obszarze miejskim jest zadaniem niezwykle istotnym, nie tylko z powodu wzrastającego uszczelnienia powierzchni terenu, tym samym zmniejszenia powierzchni czynnych, ale również ze względu na konieczność adaptacji miasta do zmieniającego się klimatu, poprawy warunków życia mieszkańców oraz przeciwdziałania skutkom suszy. Jednostka miejska Klimat-Energia-Gospodarka Wodna wykonuje zadania z tego zakresu, m.in. prowadzi inwestycje o zasięgu miejskim, które wspierają retencjonowanie wód opadowych i roztopowych. Opiniuje także inwestycje obce. Działania te mają ułatwiać zatrzymanie wody w miejscu opadu oraz wspierać błękitno-zieloną infrastrukturę w naszym mieście.

24 stycznia 2018 roku Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę w sprawie przystąpienia do sporządzania „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa”. Jest to dokument określający podstawową politykę przestrzenną miasta. Jeżeli planowana zabudowa, zgodnie z zapisami wspomnianego wyżej studium znajduje się w korytarzu przewietrzania miasta, to według programu ochrony powietrza przyjętego uchwałą nr XXXI1/451/17 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 23 stycznia 2017 roku w sprawie zmiany uchwały Nr XXXIX/612/09 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 21 grudnia 2009 r. w sprawie „Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego” (zmienionej uchwałą nr VI/70/11 z dnia 28 lutego 2011 r. oraz uchwałą nr XLI1/662/13 z dnia 30 września 2013 r.) obowiązkiem Prezydenta Miasta Krakowa jest uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego stosownych zapisów.

Należy jednak zaznaczyć, że określony – ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i rozporządzeniem wykonawczym z dnia 26 sierpnia 2003 r. – tryb podejmowania i wymagania dla decyzji o ustaleniu warunków zabudowy w przypadku braku planu zagospodarowania przestrzennego jest skomplikowany i sformalizowany. W wielu lokalizacjach dokładna i systematyczna realizacja wszystkich wymagań określonych obowiązującymi przepisami w sprawie ustalania warunków zabudowy prowadzi do wydania decyzji kończącej postępowanie, która choć jest zgodna z obowiązującymi przepisami, nie musi odpowiadać przyjętej przez gminę polityce przestrzennej w zakresie wykorzystania przestrzeni lub oczekiwaniom mieszkańców w tym zakresie. Pomimo wskazanych powyżej wytycznych, w wielu przypadkach brak jest podstaw prawnych do wydania decyzji o odmowie ustalenia warunków zabudowy lub wprowadzenia do jej treści odpowiednich zapisów ograniczających zakres ingerencji w środowisko, poprzez wycinkę drzew, zabudowę korytarzy przewietrzenia, ograniczenia terenów powierzchni biologicznie czynnej, a tym samym zmniejszenia naturalnego retencjonowania wód opadowych. Wydanie decyzji pozytywnej zależne jest jedynie od stwierdzenia, że inwestycja pozostaje w zgodzie z przepisami ustawy i z unormowaniami przewidzianymi w przepisach szczególnych oraz czyni zadość warunkom formalnym. Taki tryb działania wynika wprost z regulacji art. 56 w związku z art. 64 ust 2 ustawy o planowaniu przestrzennym. W praktyce powoduje to, że decyzja o warunkach zabudowy jest decyzją związaną.

W przypadku inwestycji realizowanych na podstawie decyzji lokalizacyjnych, w sytuacji braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, brak jest podstaw  prawnych do wprowadzania w ich treść warunków i ograniczeń nie wynikających z obowiązujących przepisów prawa materialnego. Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem, odmowa ustalenia warunków zabudowy musi opierać się na wyraźnej sprzeczności zamierzenia inwestycyjnego z przepisem nakładającym konkretne ograniczenia. W omawianym przypadku istotna jest również zasada wolności zagospodarowania, w tym wolność zabudowy – art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Wynika z niej, że każdy ma prawo w granicach określonych w ustawach do zagospodarowania terenu, do którego ma tytuł prawny, zgodnie z warunkami ustalonymi w prawie miejscowym lub decyzji o warunkach zabudowy, jeżeli nie narusza prawem chronionego interesu publicznego lub osób trzecich. Uprawniony do nieruchomości może zatem zagospodarować ją dowolnie w zakresie obowiązującego prawodawstwa. Wydział Architektury i Urbanistyki wydając decyzje pozwolenia na budowę bada każdorazowo zgodność projektowanego sposobu odprowadzenia wód opadowych stosownie do zapisów obowiązujących miejscowych planów, lub ustaleń decyzji warunków zabudowy (dalej WZ). Podobnie sprawdza zapewnienie powierzchni biologicznie czynnej wedle wskazanych wytycznych zapisów planów lub decyzji WZ i wykonuje zadania, które z nich wynikają. Postępowanie w sprawie wydania decyzji pozwolenia na budowę jest za każdym razem inicjowane złożeniem wniosku przez inwestora. Organ prowadząc postępowanie jest związany przepisami prawa, szczególnie treścią art. 35 ustawy Prawo budowlane, zgodnie z którym weryfikuje zgodność projektowanych inwestycji z zapisami miejscowych planów (lub decyzji WZ) oraz posiadanych przez inwestora uzgodnień i decyzji innych organów, jak również z obowiązującymi przepisami prawa. Decyzje pozwolenia na budowę wydaje, zgodnie z przepisami ustawy Prawo budowlanego, organ administracji architektoniczno-budowlanej, którą w przypadku miasta Krakowa stanowi Prezydent Miasta Krakowa – Wydział Architektury i Urbanistyki.

Oceny takie opierają się na obrazach satelitarnych i lotniczych. Obecnie stosowane technologie analizy dają możliwość szczegółowego określenia i sklasyfikowania sposobu użytkowania terenu – charakter zabudowy, rodzaj występującej roślinności, wody i tym podobne.  W zależności od przyjętych kryteriów oceny tego typu rankingów Kraków może uzyskiwać bardzo wysokie i obiektywne oceny. Wyniki tych rankingów są zbieżne z opracowaniem przygotowanym w miejskim projekcie.  Warto także spojrzeć do „Atlasu pokrycia terenu i powierzchni Krakowa”.

Trawniki, które nie są wykorzystywane rekreacyjnie mogą być rzadziej koszone, a częstotliwość koszenia powinna być dostosowana do roślinności tworzącej taki trawnik. W niektórych przypadkach może wystarczyć jedno koszenie w roku w drugiej połowie lata, po przekwitnieniu,  gdy u większości roślin zielona część nadziemna zaczyna zasychać. Tego typu utrzymanie można zaobserwować na terenie Błoń Krakowskich na obszarze wyznaczonej kwatery (1/5 powierzchni błoń koszona raz w roku). Przy koszeniu, poza uwzględnianiem walorów użytkowych danego trawnika (możliwość przejścia, również przy chodnikach i drogach, spacerowania, innej rekreacji), należy również uwzględnić potrzeby osób uczulonych na alergeny pyłki traw. W związku z tym zaleca się częstsze koszenie w miejscach gdzie przebywają dzieci – przy placach zabaw, szkołach, żłobkach i przedszkolach. Trawniki, które nie będą koszone, będą podlegały sukcesji i przekształcą się w inne zbiorowiska roślinne.   

W planach budowy Szkoły Podstawowej na os. Złocień w Krakowie założono kilka innowacyjnych rozwiązań. Zostały uwzględnione dwa miejsca na boiska, zarówno terenowe, jak i na dachu. Projektowany jest zbiornik retencyjny na deszczówkę, ponieważ nie ma możliwości stworzenia ogrodów deszczowych z uwagi na ograniczenia terenowe. W projekcie przewiduje się zamontowanie na dachu paneli fotowoltaicznych, które będą służyły zasilaniu części instalacji elektrycznych w budynku. Uwzględniono również jedną stację ładowania pojazdów elektrycznych.

Zgodnie z normami wymagane jest, aby 20 procent stanowiła powierzchnia biologicznie czynna. W przypadku omawianego budynku będzie to 23,30 procent.